ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 18، شماره 5، مرداد 1404 ، شماره پی در پی 111

معرّفی دو نسخه خطّی منظومۀ فتحنامۀ حسام الملک سرودۀ میرزا احمد الهامی کرمانشاهی(1264ـ 1325 هـ .ق)

صفحه (287 - 312)
احمد قادری ، مهری پاکزاد (نویسنده مسئول)، شهباز محسنی
تاریخ دریافت مقاله : اسفند 1403
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : خرداد 1404

چکیده

زمینه و هدف: منظومۀ فتحنامۀ حسام الملک سرودۀ میرزا احمد الهامی کرمانشاهی (1264ـ 1325 هـ .ق) یکی از مواریث خطّی فرهنگ و ادب ایران است که تاکنون گمنام مانده و تصحیح شایسته ای روی آن صورت نگرفته است. محتوای این منظومه منطبق با دفتر گزارش روزانۀ حسام الملک حاکم کرمانشاه در دورۀ ناصرالدین شاه قاجار پیش از مشروطه است. فتحنامه بر اساس دو نسخۀ معتبر محفوظ در آرشیو نسخۀ خطی مجلس شورای اسلامی به شمارۀ 2535 و کتابخانۀ مجلس سنا به شماره 1170معرّفی میگردد تا گوهری از گنجینه های خاک‌خوردۀ زبان و ادبیات فارسی، شناسایی و بررسی گردد.

روش مطالعه: در نگارش این مقاله از روش کتابخانه ای و شیوۀ توصیفی ـ تحلیلی استفاده شده است. نسخۀ مورد استفاده در این پژوهش به شیوۀ تصحیح بر مبنای نسخۀ اساس و التقاطی با استفاده از بینش عالمانه و آراء مستدل اجتهادی با دقت و احتیاط و رعایت شرط امانتداری براساس دو نسخۀ موجود در مرکز نسخ خطی کتابخانۀ مجلس شورای اسلامی مورد تصحیح قرار گرفته است.

یافته های تحقیق: با بررسی منظومۀ فتحنامه الهامی کرمانشاهی میتوان به در مورد مؤلفه ها و شاخصه های شعری سبک او گفت وی از شاعران دورۀ بازگشت و متمایل به سبک خراسانی و در این منظومۀ حماسی، پیرو و مقلّد سبک فردوسی است. این منظومۀ 2500 بیتی در قالب مثنوی، در بحر متقارب شرح وقایع سرکوبی «هماوند»ها یا همان «احمدوند چلبی» توسّط حسام‌الملک است. در صنایع بدیعی ـ لفظی و معنوی ـ معتدل و در سطح فکری حب دینی در مقدّمه نسبت به اهل بیت و ائمه و نیز مدح حکّام و سلطان وقت و همسویی با اهداف حاکمه محور اساسی است.

نتیجه پژوهش: اهمّیّت این منظومه جدا از جنبۀ ادبی و پیروی شاعر از سبک شاهنامه، به عنوان یک منبع تاریخی از دوره قاجار و بازگویی یک رویداد محلّی، میتواند مرجع مهمّی در تدوین تاریخ محلّی یکی از ایلات بزرگ کرمانشاه محسوب شود.

کلمات کلیدی
نسخۀ خطی , تصحیح , الهامی , فتحنامه , سبک دورۀ بازگشت.

• آرین‌پور، یحیی. (1374). از نیما تا روزگار ما. ج 3. تهران: زوار، ص172ـ13.
• افشار، ایرج و محمدتقی دانش‌پژوه و دیگران. (1371). فهرست کتابهای خطی کتابخانه ملی ملک. جلد سوم کتابهای فارسی. تهران: انتشارات آستان قدس رضوی، صص15ـ2.
• الهامی کرمانشاهی، احمد. (1394). شاهدنامه (چهارخیابان باغ فردوس). به کوشش علی انسانی. تهران: سازمان تبلیغات اسلامی، صص4ـ1.
• الهامی، احمد. (1384). فتحنامه حسام‌الملک. به انضمام منظومه محاربات جوانمیر و ملک نیازخان (کردی ـ فارسی). تهران: سها، صص130ـ112.
• بینش، تقی. (1386). مقاله روش تصحیح متون فارسی، مجموعه مقالات روش تصحیح، به کوشش محمّد نظری. تهران: کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه تهران، ص114.
• جهانبخش، جویا. (1384). راهنمای تصحیح متون. مؤسسه نشر میراث مکتوب، صص33ـ29.
• خسروی، محمدباقر. (1304). دیوان خسروی. مقدمه رشید یاسمی. چاپخانه بروخیم، ص1.
• سجادی، علاءالدین. 1361. مێژوی ئه ده بی کوردی. تهران: نشر معارف، ص549ـ548.
• شاکری، باقر. (1337). تذکره مختصر شعرای کرمانشاه. کرمانشاه: چاپ سعادت، ص12.
• شفیعی‌کدکنی، محمدرضا. (1382). ادبیات فارسی از عصر جامی تا روزگار ما. ترجمه حجت‌الله اصیل. چ 2. تهران: نی، ص60.
• شمیسا، سیروس. (1374). سبک‌شناسی نثر. تهران: میترا، ص305.
• عطار نیشابوری، فریدالدین. (1384). منطق‌الطیر. مقدمه، تصحیح و تعلیقات دکتر محمدرضا شفیعی‌کدکنی. چ 2. تهران: سخن، ص222.
• فرهنگ شاعران زبان فارسی. ج1، ص58.
• فهرست نسخه های خطی کتابخانه بزرگ آیت‌الله مرعشی نجفی. ج23، ص104.
• فهرست نسخه های خطی کتابخانه مجلس شورای اسلامی. ج8 ، صص461و230.
• فهرست نسخه های خطی کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه تهران. ج17، ص345.
• فهرست نسخه های خطی کتابخانه ملی ملک. ج2، ص47
• لاهوتی، ابوالقاسم. (1358). دیوان لاهوتی. به کوشش احمد بشیری. تهران: امیرکبیر، ص9ـ6.
• یوسفی، فرشید. (1367). باغ هزار گل. تهران: فرهنگنامه اسفار، صص554ـ559.
• مقاله:
• زرین‌کوب، عبدالحسین. (1336). روش علمی در نقد و تصحیح متون ادبی. یغما. سال دهم. شماره 7 ، صص314ـ310.
• محمدی‌افشار، هوشنگ؛ جهادی‌حسینی، سیدامیر؛ یعقوبی‌چترودی، محمدرضا. (1397). بازتاب حماسه ملی در شاهدنامه الهامی کرمانشاهی. مطالعات ایرانی. شماره 1، صفحات 231-256.